Een integraal en gedragen verslavingsbeleid voor de Kempen
Minder problematisch middelengebruik en een daling van het aantal chronisch afhankelijke burgers. Met die doelstellingen ging er een brede stuurgroep van lokale besturen, welzijns– en zorgactoren, politie en parket aan de slag.
Hierop inzetten levert immers niet enkel winst op voor het individu; minder fysieke en psychosociale schade; Maar ook voor de samenleving; Meer problematisch middelengebruik betekent ook meer overlast, criminaliteit en ongevallen.
De stuurgroep werkte een integraal en vernieuwend drugbeleid uit, geconcretiseerd in een visietekst. Dankzij de eenduidige zienswijze in de visietekst ontstond er een wederzijds vertrouwen in elkaars werking wat een integrale en aanklampende aanpak mogelijk maakt.
De partners namen reeds tal van initiatieven en startten pilootprojecten op in het kader van het Drugactieplan Kempen.
De stuurgroep coördineert en bewaakt het overzicht.
Gedragen door veel partners
De partners van Verslavingsbeleid Kempen zijn: Welzijnszorg Kempen, CAW De Kempen, MSOC, CGG Kempen, Verslavingskoepel Kempen, De Kempense Scholen, Huisartsenkring Zuiderkempen, Huisartsenvereniging regio Turnhout HVRT, Ziekenhuisnetwerk Kempen, de lokale besturen, politiezones, het openbaar ministerie en VAD.
Projecten
Een gedragen en integraal verslavingsbeleid ontwikkelen, vraagt samenwerking en doorzettingsvermogen. Vele partners bouwen mee aan een verslavingsnetwerk in de Kempen door het opzetten van verschillende veelbelovende projecten.
Lees hier meer over de verschillende projecten:
Wat?
Spoedgevallenopnames omwille van middelenmisbruik zijn dagelijkse kost. Wij stellen een multidisciplinair, transmuraal verslavingszorgpad voor dat als pilootproject op 1 mei 2018 werd opgestart in het Ziekenhuis Geel en vanaf 15 januari 2020 wordt uitgebreid naar het Ziekenhuis Netwerk Kempen. Het is een kwaliteitsvol zorgpad zonder wachtlijsten.
Hoe?
Ervaringsdragers verslaving (ED) (gestabiliseerde verslaafden) werden in de zorgverlening geïntegreerd. Er werd een informed consent formulier en een intern en extern verwijspad uitgewerkt (op de werktafel mee te nemen), in overleg met de huisartsen, het Sociaal Huis stad Geel, CAW en de Verslavingskoepel Kempen VZW.
Wie?
De spoedgevallen artsen dienen acute zorg toe en starten met de triage naar de meest adequate opnamedienst, afhankelijk van bijkomende problemen. De arts-specialisten zorgen voor een adequate detoxificatie waarbij gestreefd wordt naar preventie van agitatie, agressie of ontslag tegen advies.
De sociale dienst doet de eerste psychosociale en motivationele gesprekken waarin het zorgpad wordt voorgesteld. Ze nemen contact op met de huisarts. De psychologe maakt een bilan van psychopathologische elementen. De sociale en psychologische bilans zijn belangrijk voor de huisarts en voor de planning van bijkomende zorg. Beide diensten helpen bij de intervisie van de ED.
Bij tekenen van het informed consent formulier worden de ED gecontacteerd. Zij helpen bij de motivationele gesprekken. Als buddy’s vereenvoudigen de ED het transmurale traject. Ze begeleiden de overgang naar de eigen contactgroepen, naar de huisarts, naar de verslavingsartsen en/of naar de welzijnsvoorzieningen.
De eigen huisarts staat in voor de verdere begeleiding. Twee huisartsen ondersteunen dit zorgpad extramuraal als verslavingsarts (zorgregio +/- 85.000 inwoners). Zij nemen de zorg tijdelijk over in geval de eigen huisarts de verdere begeleiding niet wenst op te nemen. Dit gebeurt steeds in nauwe samenwerking met de eigen huisarts.
Het Sociaal Huis zorgt, samen met de psychologen en sociale dienst van het AZ, voor regelmatige intervisie voor de ervaringsdragers. De intervisiefunctie zal in het Ziekenhuis Netwerk Kempen-project verschuiven naar een professionele partner.
Aandachtspunten
Er was wel wantrouwen weg te werken in het algemeen ziekenhuis, vooral angst over nog meer spoedverwijzingen verslaving en angst voor de komst van het MSOC. Dit bleek allemaal ongegrond.
Het is belangrijk een teamwerking te bevorderen tussen alle partners.
Een duidelijke gebiedsafbakening (primaire zorgregio) is belangrijk om de werking voor een algemeen ziekenhuis haalbaar te maken. Een arts moet het zorgpad bewaken.
Succesfactoren
Het beschreven model heeft kenmerken van case-management en van motivationele versterking. Het combineert een kort residentieel detoxificatie-programma met een specifieke begeleiding in p r i m a r y c a r e . De zorg wordt met medicatie ondersteund maar gebruikt ook peer support. Van al deze interventies/methodes werden positieve effecten bij de begeleiding van middelenmisbruik beschreven in zeer diverse situaties.
Er zijn dus vele elementen in het succes. O.i. is het de combinatie van:
een positief verhaal kunnen brengen wat zowel de patiënt als het team (zeker de artsen) motiveert, de kennis van de ED die de patiënt en de zorgverleners verbindt, het intramuraal contact met de extramurale zorg, het contact op moment van de crisissituatie, het niet loslaten van de patiënt bij ontslag (transmuraal meenemen), de empowerment van de huisarts via ED en collegae verslavingsartsen en het concept van de contactgroepen van de Verslavingskoepel Kempen VZW.
Contact
Dr. Mineke Viaene
Secretariaat neurologie Ziekenhuis Geel, Mineke.viaene@ziekenhuisgeel.be, 014/57 70 18
Martine Verellen en Chris Vanuytven
Sociale Dienst, Ziekenhuis Geel, Martine.verellen@ziekenhuisgeel.be, 014/57 72 11, Chris.vanuytven@ziekenhuisgeel.be, 014/57 70 76
Ann Vanlommel
Psychologische Dienst Ziekenhuis Geel, Ann.vanlommel@ziekenhuisgeel.be, 014/57 71 23
Wat?
In het kader van de drugproblematiek binnen de regio Neteland werd tussen lokale besturen, politiezone Neteland en het openbaar ministerie (afdelingsprocureur) een vernieuwende manier van werken afgesproken als pilootproject. Centraal daarin staat ‘samen aan de slag’ (een geïntegreerde werking) en informatie delen tussen partners. Dat alles moet ertoe bijdragen dat de criminaliteit (dealen) beter en effectiever wordt beteugeld.
Hoe?
Een casusoverleg kan ingezet worden wanneer partners moeten betrokken worden die in het kader van hun werking geen info kunnen delen met andere partners, bv. hulpverlening. De wet van 6 juli 2017 opent mogelijkheden om een beroepsgeheim te collecteren binnen een casusoverleg en tot interdisciplinaire samenwerking te komen.
“Interdisciplinair en probleemoplossend samenwerken blijkt voor veel onveiligheidsvraagstukken immers van groot belang, maar wordt systematisch bemoeilijkt door het beroepsgeheim van de actoren dat, hoe belangrijk ook voor de relatie tot de cliënt, de broodnodige uitwisseling van informatie en derhalve probleemoplossende samenwerking strafrechtelijk verhindert”.
Het casusoverleg faciliteert de uitwisseling van informatie en bevordert de samenwerking die gericht is op het voorkomen van georganiseerde misdaad en op de bescherming van de fysieke integriteit van personen. Artikel 458 ter van het strafwetboek voorziet het kader.
De procureur des Konings kan zo de toestemming geven aan partijen om deel te nemen aan het casusoverleg, waarvan zij zelf ook deel uitmaakt, en hierbij de beroepsgeheimen te delen met elkaar: gemeenten, lokale politie, arbeidsauditeur, ARIEC, partners uit hulpverlening, OCMW’s, enz. (vastgelegd in een protocol)
Wie?
Politiezone Neteland (Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Olen en Vorselaar)
Wat het project GHO betreft, wordt het aanbod kenbaar gemaakt door de leden van het team drugs van de politie. De problematische drugsgebruiker ontvangt een formulier met de nodige uitleg, alsmede een doorverwijsformulier deel I en een doorverwijsformulier deel II. De problematische drugsgebruiker beslist zelf of hij/zij effectief instapt. Zo ja, biedt hij/zij zich aan bij een huisarts met deze formulieren. De huisarts vult bij de opstart van de begeleiding het doorverwijsformulier deel I in en geeft dit af aan de drugsgebruiker. De drugsgebruiker beslist zelf of hij/zij dit formulier terug overmaakt aan het team drugs van de Politie Regio Turnhout. In voorkomend geval licht de politie het parket in, zodat het dossier “on hold” gezet wordt. Na het beëindigen van de begeleiding door de huisarts, vult de huisarts het doorverwijsformulier deel
II in met de resultaten en geeft dit af aan de drugsgebruiker. De drugsgebruiker beslist zelf of hij/zij dit overmaakt aan het team drugs van de Politie Regio Turnhout. In voorkomend geval maakt de politie dit over aan het parket. In functie van het resultaat op het doorverwijzingsformulier deel II, zal het parket de zaak seponeren, dan wel alsnog een gerechtelijk gevolg geven (bij onvoldoende resultaat). Het geheel met alle formulieren werd destijds goedgekeurd door de Orde der Geneesheren.
Aandachtspunten zijn o.a. de rol van iedere partner in het project GHO, met name: Het initiatief van de politie om het project GHO op te starten, het engagement van de druggebruiker zelf, de bereidheid tot en kwaliteit van de begeleiding door de huisartsen, de opvolging door het parket en gepast gevolg indien nog nodig.
Contact
Hoofdinspecteur Werner De Schepper
Teamchef team drugs van de Politie Regio Turnhout, 014/40 80 65
Het nieuwe jeugddelinquentierecht (2019) biedt mogelijkheden om jonge drugdelictplegers op een alternatieve manier op te volgen. Jongeren zullen meer aangesproken worden op hun verantwoordelijkheid en krijgen meer kansen krijgen om hun schade te herstellen.
Hoe?
Het gaat om jongeren die tussen 12 en 18 jaar zijn op het moment van de feiten. In het nieuwe recht worden jongeren ook meer bekeken als mensen die verantwoordelijkheid dragen voor hun eigen gedrag en de gevolgen daarvan. Vandaar ook de grote aandacht voor de “herstelgerichte benadering”: de jongere moet daarbij verantwoordelijkheid opnemen voor zijn acties, de gevolgen inzien en de schade bij het slachtoffer en de maatschappij trachten te “herstellen”. Het parket krijgt nieuwe mogelijkheden om een reactie in te vullen.
De eerste mogelijkheid is het vermanen en wijzen op de regels en verwittigen dat bij volgende feiten een ernstige straf kan volgen (wijzen op de wetgeving, vermaning, een gesprek met de ouders erbij en op het parket bij een criminologe). Een andere mogelijkheid is het positief project. Het kan bijvoorbeeld gaan over het volgen van een begeleiding met betrekking tot een agressie- of verslavingsproblematiek of het omgaan met druk uit de omgeving. Ook een gemeenschapstaak opnemen behoort tot de mogelijkheden. Ook het verplicht volgen van een begeleiding bij CIRKANT vzw (Turnhout) is één van de pistes. De magistraat en de criminologen hebben meer mogelijkheden om jongeren uit de sfeer van de rechtbank en vervolging te houden. Er is wel een engagement vanuit de jongere nodig.
Wie?
Regio Kempen, jongeren tussen 12 en 18 jaar.
Contact
Patti Broeckx
substituut-procureur des Konings (Turnhout)
Bekijk hier de presentatie.
Wat?
Verslavingskoepel Kempen vzw wil met een kern van professionele hulpverleners en een ruim netwerk van vrijwilligers, een model uitbouwen waarbij contact, kennis en netwerk centraal staan. En we hopen dat hiermee de weg naar herstel voor velen van ons sneller gevonden of gestimuleerd kan worden.
Hoe?
Samenwerking tussen professionelen en mensen met niet professionele ervaring rond verslaving.
Wie?
Professionele hulpverleners en vrijwilligers. Door deskundigheid van ervaringsdragers en professionele hulpverleners te bundelen geloven we sterk dat we meer kunnen betekenen voor personen met een verslaving, hun omgeving en iedereen die een vraag heeft over dit thema.
Aandachtspunten
Deskundigheid, evenwaardigheid en respect.
Succesfactoren
Organische groei van onderuit, vanaf een open dialoog tussen professionelen en zelfhulpgroepen gestart met een waarderend onderzoek, uitgebouwd rond een dynamisch model waaronder verschillende projecten kunnen tot stand komen en groeien
Voorbeelden : contactgroepen, inzetten van ervaringsdragers in het hulpverleningstraject, transmurale zorg in verslaving.
Contact
Bekijk hier de presentatie.
Verslavingszorg in onze regio: overzicht voor eerstelijnsprofessionals
In onderstaand overzicht krijg je een oogopslag te zien welke initiatieven er bestaan, wat ze inhouden en hoe je kan aanmelden. Met een eenvoudige klik kom je bij de juiste informatie terecht. We hopen dat dit een veelgebruikt instrument wordt en dat het een nuttig handvat is in je dagelijkse werk.
Het Kempisch verslavingszorglandschap is permanent in beweging, indien je suggesties hebt om toe te voegen aan het overzicht horen we dat graag. Contacteer ons via wzk.secretariaat@iok.be.
Symposium verslavingsbeleid
Verschillende partners zetten de schouders onder de organisatie van een jaarlijkse studiedag. Elk voelt uit eigen netwerk en achterban de noodzaak voor een integrale en eenduidige verslavingszorg in de Kempen. Enkel door de krachten te bundelen en samen vorm te geven aan een coherent beleid, kan er uitstekende begeleiding en ondersteuning geboden worden aan de Kempenaren met een chronische verslavingsproblematiek.
Ondertussen vonden er edities plaats in 2020, 2021 (online editie), 2022, 2023, 2024 en 2025.
Editie 2025
Terugblik op het 6de Symposium Verslavingsbeleid Kempen
Van schadebeperking tot herstel: samen bouwen aan een veerkrachtig verslavingsbeleid
Op donderdag 16 oktober 2025 vond in Kasterlee het zesde Symposium Verslavingsbeleid Kempen plaats. Meer dan 200 deelnemers uit het brede zorg- en welzijnsveld, lokale besturen, politie en academische wereld kwamen samen om te werken aan één centrale vraag:
Hoe vertalen we herstelgericht en schadebeperkend werken naar concreet beleid in de Kempen?
Het symposium werd georganiseerd door Welzijnszorg Kempen, in opdracht van de Stuurgroep Verslavingsbeleid Kempen, en stond in het teken van ontmoeting, kennisdeling en samenwerking over de grenzen van sectoren heen.
Een warm welkom en sterke inhoudelijke lijnen
De voormiddag werd geopend door Annemie Guns, schepen van Welzijn in Beerse en voorzitter van vzw ’t Kader. In haar voorwoord benadrukte ze het belang van samenwerking en gedeelde verantwoordelijkheid binnen de regio. Eric Nysmans, directeur van Welzijnszorg Kempen, trad op als moderator en leidde het programma in goede banen.
Het inhoudelijke luik bracht drie boeiende bijdragen:
Prof. dr. Wouter Vanderplasschen (UGent) belichtte het belang van peer-based recovery, Housing First en recovery community centres, ontmoetingsplekken waar mensen in herstel verbinding en ondersteuning vinden.
Jasper Moermans (Stad Genk) deelde hoe Genk inzet op een warme samenleving als vorm van preventie en hoe lokaal beleid kansen kan zien in plaats van enkel prioriteiten.
Dr. Goedele Beckers (AZ Turnhout) wees op het ontbreken van aandacht voor verslaving in medische opleidingen en het gemis van een zorghotel in de Kempen, een plek waar herstel en continuïteit van zorg hand in hand kunnen gaan.
Blik vooruit
De voormiddag maakte duidelijk dat er in de Kempen al sterke fundamenten gelegd zijn, maar dat er ook nog werk aan de winkel is:
voor mensen zonder vaste verblijfplaats met een verslavingsproblematiek, voor wie in detentie leeft, en voor de verdere uitbouw van zorgcontinuïteit.
Na detox is gecontinueerde zorg essentieel. Met aandacht voor verbondenheid, hoop, identiteit, betekenis en empowerment (CHIME-principe).
Alleen door blijvende samenwerking tussen zorg, beleid, justitie en ervaringsdeskundigen kunnen we bouwen aan een duurzaam, herstelgericht en menswaardig verslavingsbeleid.
Dankwoord
Welzijnszorg Kempen en de Stuurgroep Verslavingsbeleid Kempen danken alle sprekers, praktijkpartners en deelnemers die deze inspirerende voormiddag mee vormgaven.
Een bijzonder woord van dank gaat uit naar de organisaties die tijdens de workshops hun aanpak en ervaring deelden:
- CAW De Kempen
- Stad Genk
- Lokaal bestuur Balen
- Housing First Kempen
- ’t Kader
- Straathoekwerk Leopoldsburg
- Politie Turnhout
Hun concrete voorbeelden toonden hoe samenwerking in de praktijk het verschil maakt, van herstelondersteuning tot schadebeperking in de publieke ruimte.
Hun engagement, samen met dat van alle betrokken partners, toont dat de Kempen een regio is waar samenwerking geen abstract begrip is, maar een dagelijkse realiteit.
Samen blijven we bouwen aan een veerkrachtige regio waar herstel, zorg en verbondenheid centraal staan.
Download hier de presentaties
Keynotes van de sprekers:
- Prof. dr. Wouter Vanderplasschen (UGent)
- Jasper Moermans (Stad Genk)
- Dr. Goedele Beckers (AZ Turnhout)
Samenwerking als sleutel
Doorheen de voormiddag klonk één boodschap steeds opnieuw: samenwerking is de sleutel. Met de beschikbare middelen wordt in de Kempen al veel gerealiseerd, maar de echte kracht ligt in het verbinden van zorg, beleid en ervaringskennis.
De werking met ervaringsdragers kwam daarbij nadrukkelijk naar voren als een absolute meerwaarde. Hun betrokkenheid in elke fase van herstel maakt de Kempense aanpak uniek.
Het nieuwe Intramuraal Zorgpad Verslaving, een geïntegreerd traject dat zorg, begeleiding en ervaringsdeskundigheid samenbrengt, wekt ondertussen ook interesse buiten de regio.
Daarnaast werd het belang van maatwerk benadrukt: achter elke verslaving schuilt een persoonlijk verhaal, vaak gekenmerkt door uitdagingen op meerdere levensdomeinen zoals geestelijk, sociaal, financieel of relationeel.
Een herstelgerichte aanpak moet daarom altijd breed kijken en verder gaan dan enkel het aanpakken van de verslaving zelf.
Ook het evenwicht tussen schadebeperking en herstelgericht werken kwam uitgebreid aan bod. Beide benaderingen zijn geen tegenpolen, maar vullen elkaar aan en bieden samen perspectief op duurzame verandering. Herstel ontstaat immers niet in isolatie, maar in nabijheid en verbinding met de omgeving.
Reflectie en debat
Het symposium werd afgesloten met een sterk panelgesprek, waarin vertegenwoordigers uit beleid, zorg, justitie en academische wereld in dialoog gingen over de toekomst van een herstelgericht verslavingsbeleid in de Kempen.
Aan het panel namen deel:
dr. Goedele Beckers (AZ Turnhout), Ilse Wouters (directeur ’t Kader), Mieke Mermans (CAW De Kempen), dr. Mineke Viaene (Verslavingskoepel), Dieter Mols (schepen van Welzijn Balen), Stephanie Chomé (afdelingsprocureur Turnhout), prof. dr. Wouter Vanderplasschen (UGent) en Jasper Moermans (Stad Genk).
Netwerkdag Verslavingskoepel
Naar goede gewoonte vond aansluitend aan het symposium verslavingsbeleid in de namiddag de netwerkdag van de Verslavingskoepel plaats. Voor de editie van 2025 werd een symposium georganiseerd met als thema ‘De huisarts en ervaringskennis in de ambulante verslavingszorg: een duo?’, met tijdens de pauze een standenmarkt.
Download hier de presentaties
- Dr. Regine Mondelaers en Anne Meeus – Eerste resultaten Ambutoxproject
- Dr. Sabine Op de Beeck – Harm-reduction in de huisartsenpraktijk
- Florian De Meyer – Herstel zonder behandeling als een onderschatte en relationele weg naar herstel van verslaving
- Lynn Van Camp – Ontwenning aan huis
- Drs. Jacobien Kamp – Slaaptherapie en verslavingszorg
- Dr. Mineke Viaene – Slot- en dankwoord
